گوردخمه در گنج یابی : تاریخچه، اصول و نکات مهم
گور دخمه‌ها یکی از مهم ترین ساختارهای باستانی مرتبط با تدفین در ایران و برخی از مناطق دیگر جهان هستند. این سازه های سنگی به شکل اتاقک هایی در دل صخره‌ها و کوه‌ها تراشیده می‌شدند و به عنوان مقبره افراد برجسته و مهم مانند پادشاهان، اشراف و نظامیان بلندمرتبه به کار می‌رفتند.
در این مقاله، به بررسی جامع و دقیق گوردخمه در گنج یابی پرداخته و نکات کلیدی در مورد تاریخچه، تفاوت دخمه و گور دخمه، و نحوه شناسایی مکان‌های مرتبط با دفینه‌ها را مورد بحث قرار خواهیم داد.
گور دخمه ها نه تنها از نظر تاریخی ارزشمندند، بلکه در زمینه گنج یابی نیز به دلیل همراه داشتن دفینه های احتمالی همواره توجه گنج یابان را به خود جلب کرده‌اند. با این حال، درک صحیح از ساختار، تاریخچه و نشانه های مرتبط با این گورها برای هر کسی که به دنبال کاوش است، بسیار ضروری است.
تفاوت دخمه و گور دخمه
یکی از مسائل مهم در بررسی گور دخمه‌ها، تفاوت بین دخمه و گور دخمه است.
- دخمه: دخمه ها اتاقک هایی هستند که در بالای کوه ها یا صخره ها ساخته می‌شدند و در آن ها جنازه‌ها رها می‌شدند تا توسط حیوانات خورده شوند. این نوع تدفین به باورهای مذهبی زرتشتی مرتبط بود، که در آن پاکیزه نگه‌داشتن عناصر اصلی (خاک، آب و آتش) اهمیت زیادی داشت و از این رو جنازه دفن نمی‌شد. دخمه‌ها مکان‌های مربوط به تدفین ولی بدون دفینه یا اشیای ارزشمند هستند.
- گور دخمه: گور دخمه‌ها مقبره هایی هستند که در دل کوه ها تراشیده می‌شدند و برای دفن اجساد مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برخلاف دخمه ها، در گور دخمه ها اجساد دفن می‌شدند و معمولاً شامل اشیاء تدفینی ارزشمندی بودند که همراه با فرد دفن شده در گور قرار می‌گرفت.
تاریخچه گور دخمه ها
گور دخمه ها به دوران مادها برمی‌گردند و از آن زمان به عنوان یکی از شیوه‌های مهم تدفین در ایران و نواحی اطراف آن مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مادها به عنوان اولین سلسله پادشاهی در ایران، ساختارهای سنگی بزرگی ایجاد کردند که گور دخمه‌ها یکی از این یادگارهای مهم است.
- گور دخمه های دوران ماد: این گورها اغلب به صورت گمنام و بدون استفاده از نمادها و تزئینات خاص ساخته می‌شدند. به همین دلیل، امروزه اطلاعات کاملی از آن‌ها در دسترس نیست و بسیاری از اشیاء تدفینی این گورها سرقت شده است. از آنجا که گور دخمه های مادها بیشتر از مس و مفرغ استفاده می‌کردند، دفینه های طلا و جواهرات کمتر در آن‌ها یافت می‌شود.
- گور دخمه های هخامنشی: دوران هخامنشیان گور دخمه‌ها با نشان ها و نمادهای ویژه ای ساخته می‌شدند. نمونه های برجسته این گورها در نقش رستم و مقبره های پادشا هان هخامنشی از جمله داریوش بزرگ مشاهده می‌شوند. گور دخمه های این دوره معمولاً با نماد هایی مانند صلیب و نقش های برجسته‌ای که قدرت و مقام فرد دفن شده را نشان می‌دهند، تزئین می‌شدند. این گورها شامل دفینه های ارزشمند مانند جواهرات، سکه‌ها و ظروف طلا بودند.
- گور دخمه های پس از هخامنشیان: پس از سقوط هخامنشیان، ساخت گور دخمه ها ادامه یافت اما استفاده از نمادها و تزئینات خاص کاهش پیدا کرد. در این دوره ها دفینه های موجود در گور دخمه ها کمتر شدند و ساختار گورها ساده تر شد.
نشانه های گوردخمه در گنج یابی
یکی از مهم‌ترین موضوعات در گنج یابی، شناسایی نشانه ها و علائم مرتبط با گور دخمه هاست. این نشانه ها می‌توانند به کاوشگران کمک کنند تا از اصالت و محتوای گور دخمه اطمینان حاصل کنند. در زیر برخی از این نشانه ها را بررسی می‌کنیم:
- موقعیت جغرافیایی: گور دخمه ها معمولاً در مناطق کوهستانی و ارتفاعات ساخته می‌شدند. به‌دلیل سختی دسترسی به این مکان‌ها، معمولاً از طناب و تجهیزات صخره نوردی برای رسیدن به گورها استفاده می‌شد. این مکان‌ها به‌طور عمدی دور از دسترس عمومی قرار داشتند تا از دستبرد و سرقت محافظت شوند.
- نشان‌ها و نمادها: در دوره هخامنشی، گور دخمه ها اغلب با نمادهایی مانند صلیب و نشانه‌های پادشاهی تزئین می‌شدند. این نمادها نشان‌دهنده قدرت و جایگاه فرد دفن‌شده بودند و گور دخمه‌های این دوره معمولاً همراه با دفینه‌های ارزشمند بوده‌اند.
- ساختار سنگی: برخلاف دیگر مقبره‌ها که ممکن است از ساروج یا ملات برای مهر و موم کردن استفاده کنند، گور دخمه‌ها کاملاً از سنگ تراشیده شده‌اند. این نوع ساختار باعث می‌شود که گور دخمه‌ها استحکام بالایی داشته باشند و تا به امروز به‌خوبی حفظ شوند.
- قلعه‌ها و دژها: بسیاری از گور دخمه‌ها در نزدیکی قلعه‌ها یا دژها قرار دارند. این مکان‌ها به‌دلیل استراتژیک بودن و محافظت بیشتر، برای ساخت مقبره‌های افراد مهم انتخاب می‌شدند. ارتباط نزدیک بین گور دخمه و دژ، نشان‌دهنده اهمیت نظامی و سیاسی این سازه‌هاست.
تفاوت قبور دوره های مختلف
برای درک بهتر گور دخمه‌ها و دفینه‌های موجود در آن‌ها، باید تفاوت قبور دوره‌های مختلف را بررسی کرد:
- قبور قبل از هخامنشیان: در این دوره‌ها که بیشتر شامل دوران مادها می‌شود، دفینه‌های ارزشمند مانند طلا و جواهرات کمتر یافت می‌شود. بیشتر اشیاء دفن‌شده شامل ابزارها و وسایل مسی و مفرغی هستند. به همین دلیل، این قبور از نظر گنج‌یابی جذابیت کمتری دارند.
- قبور هخامنشی و پس از آن: از دوران هخامنشی به بعد، استفاده از طلا و جواهرات در تدفین افراد برجسته رایج شد. این دوره‌ها شامل دفینه‌های طلا، نقره، سکه‌های قدیمی و دیگر اشیاء ارزشمند هستند که توجه گنج‌یابان را به خود جلب می‌کند.
کاوش و حفاری گور دخمه ها: باید ها و نباید ها
کاوش و حفاری گور دخمه‌ها، به‌ویژه در زمینه گنج یابی، نیازمند رعایت اصول اخلاقی، قانونی و حفاظتی است. این گور دخمه‌ها بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی کشورها هستند و هرگونه فعالیت در این زمینه باید با دقت و توجه به ارزش‌های فرهنگی و باستان‌شناسی انجام شود. در زیر، به برخی از بایدها و نبایدهای مهم در کاوش گور دخمه‌ها می‌پردازیم:
باید های کاوش گور دخمه‌ها:
- تحقیق و مطالعه اولیه:
- قبل از هرگونه حفاری، لازم است که تحقیقات دقیقی در مورد محل گور دخمه انجام شود. مطالعه تاریخ منطقه، نقشه‌های باستان‌شناسی و مشاوره با متخصصان در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است. بدون دانش کافی، ممکن است به ساختارهای باستانی آسیب وارد شود یا کاوشگران نتوانند به‌طور مؤثر به هدف خود دست یابند.
- رعایت قوانین میراث فرهنگی:
- گور دخمه‌ها، به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی کشورها، تحت حفاظت قوانین ملی و بین‌المللی هستند. هر گونه کاوش و حفاری باید با مجوز مراجع ذی‌صلاح مانند سازمان میراث فرهنگی انجام شود. حفاری غیرمجاز و تخریب آثار باستانی ممکن است به پیگرد قانونی منجر شود.
- استفاده از تجهیزات مناسب:
- گور دخمه‌ها اغلب در مکان‌های صعب‌العبور و ارتفاعات قرار دارند، بنابراین استفاده از تجهیزات مناسب مانند طناب‌ها، وسایل صخره‌نوردی و ابزارهای تخصصی برای حفاری ضروری است. دسترسی به این مکان‌ها بدون تجهیزات مناسب ممکن است خطرات جانی داشته باشد.
- همکاری با باستان‌شناسان:
- همکاری با متخصصان باستان‌شناسی می‌تواند به کاوشگران کمک کند تا به‌طور دقیق و علمی عمل کنند. باستان‌شناسان می‌توانند نشانه‌ها و علائم مهمی را که ممکن است به یافتن دفینه‌ها کمک کند، تفسیر کنند و از تخریب غیرضروری جلوگیری نمایند.
- مستندسازی دقیق:
- هرگونه یافته در هنگام کاوش باید به‌دقت ثبت و مستندسازی شود. این مستندسازی نه‌تنها به تاریخ و فرهنگ منطقه کمک می‌کند، بلکه در صورت یافتن دفینه‌های ارزشمند، شواهدی برای اصالت آن‌ها ارائه می‌دهد.
نباید های کاوش گور دخمه‌ها:
- تخریب یا انفجار گور دخمه‌ها:
- یکی از بزرگ ترین اشتباهاتی که ممکن است در هنگام کاوش گور دخمه‌ها رخ دهد، تخریب یا انفجار سازه های سنگی است. این کار نه‌تنها به گور دخمه و آثار تاریخی آن آسیب می‌رساند، بلکه خطرات جانی نیز به همراه دارد. ساختار سنگی این گورها باید با احتیاط حفظ شود و از هرگونه تخریب بی‌مورد جلوگیری شود.
- کاوش در قبور قبل از هخامنشیان:
- همان‌طور که در بخش های قبل اشاره شد، قبور مربوط به دوران مادها و قبل از آن فاقد دفینه های طلا و نقره هستند. این قبور بیشتر شامل اشیاء مسی، مفرغی و آهنی هستند که به دلیل اکسید شدن ارزش مادی چندانی ندارند. کاوش در این قبور به‌دلیل ارزش باستان‌شناسی بالا و نبود دفینه‌های ارزشمند توصیه نمی‌شود.
- بی‌توجهی به محیط اطراف:
- کاوشگران نباید تنها به خود گور دخمه توجه کنند. محیط اطراف گور دخمه‌ها، از جمله دژها، قلعه‌ها و نشانه‌های دیگری که ممکن است به دفینه‌های مخفی مرتبط باشند، نیز اهمیت بالایی دارد. بی‌توجهی به این نشانه‌ها ممکن است منجر به از دست دادن اطلاعات مهم شود.
- نگهداری و فروش غیرقانونی آثار تاریخی:
- هرگونه شیء یا دفینه یافت‌شده در گور دخمه‌ها باید طبق قوانین به مراجع ذی‌صلاح تحویل داده شود. نگهداری یا فروش غیرقانونی این آثار جرم محسوب می‌شود و عواقب قانونی به همراه دارد. آثار تاریخی بخشی از میراث مشترک بشریت هستند و باید به‌درستی محافظت شوند.
- نادیده گرفتن ارزش فرهنگی و تاریخی:
- هدف اصلی از کاوش و حفاری نباید صرفاً یافتن دفینه‌های مادی باشد. بسیاری از گور دخمه‌ها دارای ارزش‌های فرهنگی، مذهبی و تاریخی بی‌نظیری هستند. بی‌توجهی به این ارزش‌ها و تخریب آن‌ها به‌خاطر سودجویی مادی، از نظر اخلاقی و فرهنگی ناپسند است.
نتیجه‌گیری
کاوش و حفاری گور دخمه ها یکی از مهم ترین و حساس ترین بخش های گنج یابی است که نیازمند رعایت قوانین و اصول خاصی است. گور دخمه‌ها علاوه بر دفینه های احتمالی، از نظر تاریخی و فرهنگی بسیار ارزشمند هستند و باید با دقت و احترام به میراث گذشتگان مورد بررسی قرار گیرند.
در کاوش گور دخمه‌ها، تحقیق و مطالعه دقیق، همکاری با متخصصان باستان‌شناسی، رعایت قوانین میراث فرهنگی و استفاده از تجهیزات مناسب اهمیت بسیاری دارد. در عین حال، تخریب و حفاری غیرمجاز، نادیده گرفتن ارزش فرهنگی و تخریب ساختارهای باستانی از جمله اقداماتی است که باید به شدت از آن‌ها پرهیز کرد.
گور دخمه‌ها بخشی از تاریخ و تمدن ایران و جهان هستند و وظیفه همه ماست که با حفظ و حراست از این آثار، آن‌ها را به نسل‌های آینده منتقل کنیم.
